Wprowadzenie
Podział majątku wspólnego małżonków stanowi jedno z istotniejszych zagadnień prawa rodzinnego, aktualizujące się najczęściej w następstwie rozwodu, separacji bądź ustanowienia rozdzielności majątkowej. Pomimo pozornie technicznego charakteru, instytucja ta pozostaje w ścisłym związku z fundamentalnymi zasadami prawa rodzinnego.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków? 
Zgodnie z art. 31 § 1 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy z chwilą zawarcia małżeństwa – o ile strony nie zawarły umowy majątkowej małżeńskiej – powstaje między małżonkami ustawowy ustrój wspólności majątkowej. Ma on charakter współwłasności łącznej, co oznacza, że małżonkowie nie dysponują udziałami w majątku wspólnym przez czas trwania wspólności ustawowej. 

Do majątku wspólnego należą w szczególności:
•wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
•dochody z majątku wspólnego oraz z majątku osobistego każdego z małżonków,
•środki zgromadzone na rachunku otwartego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
•składki zewidencjonowane na subkoncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

Co wchodzi w skład majątku osobistego?
Majątek wspólny pozostaje odrębny względem majątku osobistego każdego z małżonków, którego katalog określa art. 33 k.r.o.. 
Do majątku osobistego zalicza się m.in. przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa, darowizny, spadki i zapisy (chyba że inaczej postanowił darczyńca lub spadkodawca), a także prawa majątkowe wynikające ze stosunku osobistego (np. prawa autorskie osobiste).

Kiedy możliwy jest podział majątku wspólnego? 
Podział majątku wspólnego jest dopuszczalny wyłącznie po ustaniu wspólności majątkowej. 
Do jej ustania dochodzi w wyniku:
•orzeczenia rozwodu (art. 56 k.r.o.),
•orzeczenia separacji (art. 61¹ k.r.o.),
•orzeczenia sądu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej (art. 52 k.r.o.).

Zgodnie z art. 58 § 3 k.r.o., sąd może orzec o podziale majątku wspólnego już w wyroku rozwodowym, jednak wyłącznie wtedy, gdy nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu. 

Zasady podziału majątku wspólnego małżonków
Zasadniczą regułę w zakresie podziału majątku wspólnego małżonków stanowi art. 43 § 1 k.r.o., zgodnie z którym udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Jest to zasada domniemana – strona może domagać się ustalenia nierównych udziałów, jednak tylko przy spełnieniu przesłanek z art. 43 § 2 k.r.o., tj. gdy istnieją istotne powody, w szczególności dotyczące nierównego przyczyniania się do powstania majątku. 

Formy podziału majątku wspólnego małżonków
Podział majątku wspólnego może nastąpić w drodze:
•umowy stron – w formie pisemnej, a jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość – w formie aktu notarialnego,
•postępowania sądowego – wszczynanego na wniosek jednej ze stron, rozpoznawanego w trybie nieprocesowym.

Sąd w ramach podziału majątku wspólnego może:
•dokonać fizycznego podziału składników majątku,
•przyznać poszczególne składniki jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego,
•zarządzić sprzedaż niektórych składników i podział uzyskanych środków.

W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami skład majątku wspólnego ustala się według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu tego majątku oraz cen w chwili dokonywania podziału. (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2018 roku, sygn. akt III CZP 103/17).

Tryb postępowania sądowego
Postępowanie toczy się w trybie nieprocesowym przed sądem rejonowym właściwym ze względu na miejsce położenia majątku. 
Wniosek powinien zawierać:
•wskazanie co wchodzi w skład majątku wspólnego,
•proponowany sposób podziału,
•wartość poszczególnych składników,
•ewentualne roszczenia z tytułu nakładów i wydatków. 

Podsumowanie
Podział majątku wspólnego małżonków to procedura złożona, wymagająca precyzyjnej analizy stanu faktycznego oraz stosunków majątkowych ukształtowanych w czasie trwania małżeństwa. 

Z uwagi na wielość możliwych konfiguracji (wspólne kredyty, prowadzenie działalności gospodarczej, darowizny, nakłady) oraz wysoką wartość składników majątkowych, rekomendowane jest skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej adwokata. 

Właściwe przygotowanie wniosku o podział majątku, ustalenie składników majątku oraz należyte zabezpieczenie interesów klienta wymaga zarówno ugruntowanej wiedzy prawniczej, jak i doświadczenia procesowego. 

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. 

Szczecin, dnia 14 lipca 2025 roku. 

Adwokat Natalia Paraszczak - Skrzypczak