Współczesne sprawy z zakresu prawa rodzinnego coraz częściej wiążą się z problemem alienacji rodzicielskiej – zjawiska niezwykle szkodliwego dla dziecka, a zarazem trudnego do jednoznacznego uchwycenia w ramach postępowania sądowego. Jako adwokat od sprawach rodzinnych, dostrzegam konieczność zwiększenia świadomości prawnej rodziców oraz wskazania możliwych instrumentów przeciwdziałania alienacji – zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym oraz z poszanowaniem dobra dziecka jako naczelnej wartości w polskim systemie prawa rodzinnego.

Czym jest alienacja rodzicielska?
Alienacja rodzicielska to proces, w którym jeden z rodziców – najczęściej ten sprawujący bezpośrednią opiekę nad dzieckiem – podejmuje działania mające na celu zaburzenie lub całkowite zerwanie więzi emocjonalnej dziecka z drugim rodzicem.

Działania te mogą przybierać różnorodne formy, od otwartego oczerniania drugiego rodzica, poprzez manipulację emocjonalną, aż po utrudnianie lub uniemożliwianie kontaktów. Choć alienacja nie jest obecnie samodzielnym pojęciem prawnym w polskim ustawodawstwie, to jej skutki znajdują odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów rodzinnych oraz mogą być podstawą do stosowania określonych środków prawnych.

Podstawy prawne – jak prawo chroni więź dziecka z obojgiem rodziców?

Polski system prawny chroni więź rodzica z dzieckiem. W ustawie kodeks rodzinny i opiekuńczy możemy znaleźć regulacje wyraźnie chroniące relacje dziecko-rodzic.

Zgodnie z art. 113 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego "rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów."

Z kolei art. 95 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, że: "władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny."

Prawo jednoznacznie wskazuje, że dziecko ma prawo do kontaktu z obojgiem rodziców, niezależnie od tego, który z nich sprawuje nad nim opiekę. Co istotne, kontaktów z dzieckiem nie można ograniczyć ani zakazać bez wyraźnego orzeczenia sądu – samo istnienie konfliktu pomiędzy rodzicami nie może stanowić podstawy do odsunięcia jednego z nich od życia dziecka.

Formy przeciwdziałania alienacji rodzicielskiej
W przypadku wystąpienia objawów alienacji rodzicielskiej, istnieje szereg środków prawnych, które można zastosować, aby chronić więź rodzica z dzieckiem.

1. Wniosek o uregulowanie kontaktów
Rodzic pozbawiony kontaktu z dzieckiem może wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem o uregulowanie kontaktów z dzieckiem. Orzeczenie sądu w tym zakresie ma charakter wiążący, a jego niewykonywanie może skutkować zastosowaniem sankcji wobec drugiego rodzica. 

2. Egzekucja kontaktów
W przypadku niewykonywania orzeczenia sądu w zakresie kontaktów, możliwe jest złożenie wniosku o zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej, a następnie o jej egzekucję.

3. Zmiana miejsca pobytu dziecka
W skrajnych przypadkach, gdy alienacja przybiera formę uporczywą i rażąco narusza dobro dziecka, można rozważyć złożenie wniosku o zmianę miejsca pobytu dziecka, tj. przyznanie pieczy drugiemu rodzicowi. Sąd w takiej sytuacji kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka.

Rola adwokata w sprawach dotyczących alienacji
W sprawach o alienację rodzicielską kluczowe jest odpowiednie przygotowanie materiału dowodowego, właściwe sformułowanie wniosków procesowych oraz zachowanie równowagi pomiędzy ochroną praw rodzica, a poszanowaniem dobra dziecka. 

Podsumowanie
Alienacja rodzicielska to zjawisko, które niesie poważne konsekwencje psychiczne i emocjonalne dla dziecka. System prawny w Polsce zapewnia mechanizmy ochrony więzi dziecka z obojgiem rodziców, jednak ich skuteczność zależy w dużej mierze od determinacji rodzica i podjętych przez rodzica działań.

W sprawach rodzinnych należy dobro dziecka traktować priorytetowo, starając się jednocześnie chronić prawa rodzica, który staje się ofiarą alienacji.

Jeśli jako rodzic znajdujesz się w sytuacji, w której Twoje kontakty z dzieckiem są utrudniane zadbaj o profesjonalną pomoc prawną - doświadczony adwokat podejmie odpowiednie kroki zmierzające do przywrócenia równowagi i ochrony Twojej relacji z dzieckiem.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. 

Szczecin, dnia 8 sierpnia 2025 roku. 

Adwokat Natalia Paraszczak - Skrzypczak